Złudny zmierzch populizmu

29 października 2020
Bernard Guetta

Kończy im się para. Nie należy jeszcze dzielić skóry na niedźwiedziu, ale faktem jest, że od Waszyngtonu przez Warszawę po Budapeszt reżimy nacjonalistyczne i autorytarne, tzw. populistyczne, tracą energię.

Stan po stanie – sondaże są złe lub katastrofalne dla Donalda Trumpa, najwyraźniej przytłoczonego kryzysem pandemicznym. Małe szanse, by ten pomarańczowy człowiek wygrał reelekcję. Viktor Orbán na Węgrzech i Jarosław Kaczyński w Polsce wcale nie są w lepszej kondycji.

Dwaj ostatni jeszcze przez długi czas nie będą się spotykać z wyborcami, ale obaj uruchomili wokół siebie protesty, które trudno będzie im stłumić. W zeszłym roku Orbán przegrał wybory w dziesięciu największych miastach, a mimo to ów teoretyk „demokracji nieliberalnej” chciał przejąć Uniwersytet Teatru i Filmu. Ten ostatni bastion wolności jest okupowany od prawie dwóch miesięcy, studenci demonstrują, a Zsuzsa Hegedus, doradca polityczny premiera, publicznie zgadza się z nimi i wzywa do negocjacji.

W Warszawie reżim spisał się jeszcze lepiej. Ponieważ wybory prezydenckie wygrał o włos, jest teraz wewnętrznie rozdarty między zwolennikami parcia ku centrum a orędownikami radykalizacji. Kaczyński uznał za rozsądne usatysfakcjonować skrajną prawicę poprzez zakazujący aborcji wyrok Trybunału Konstytucyjnego.

Episkopat jest zachwycony, prawica przyklaskuje. Ale sondaż z marca ubiegłego roku pokazał, że 58 proc. Polaków opowiada się za dostępem do aborcji do 12. tygodnia ciąży, bez żadnych warunków. W tej kwestii Polska jest nieskończenie bardziej liberalna niż jej rządząca większość, która właśnie starła się z kobietami. Protestują małe i duże miasta, władza złapała zadyszkę, a wkrótce może stracić swego amerykańskiego bohatera. Czy to jednak oznacza, że populiści są skazani na zagładę?

Odpowiedź brzmi: nie. Porażki wyborcze osłabiają, ale nie eliminują pierwotnych przyczyn powstawania różnych nowych prądów. To skutki odrzucenia wolnego handlu, relokacji przemysłu i spadku inwestycji publicznych – triumfu neoliberalizmu, który doprowadził do redukcji ubóstwa, ale pogłębił nierówności, zahamował państwo opiekuńcze i osłabił infrastrukturę.

Prawicowy nacjonalizm i względnie lewicowy program społeczny, który głosili populiści, odpowiadał na rzeczywiste problemy. Mogą więc przegrać wybory, ale mają szeroką bazę wyborców. I to się nie zmieni, dopóki amerykańscy i europejscy demokraci nie uczynią ponownie swoim priorytetem kwestii sprawiedliwości społecznej. Spójrzmy prawdzie w oczy: do tej pory tego nie zrobiliśmy.